Sąd Najwyższy w dniu 7 maja 2021 r., w sprawie prowadzonej pod sygn. III CZP 6/21 wydał w składzie siedmiu sędziów uchwałę, której nadał moc zasady prawnej, a w której potwierdził m.in., że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Ponadto, Sąd Najwyższy potwierdził, że kredytobiorcy mają prawo domagać się od banku zwrotu zapłaconych rat kredytu. Więcej na temat uchwały przeczytasz w dalszej części wpisu.

Pytania Rzecznika Finansowego dotyczące kredytów indeksowanych i denominowanych do CHF

Uchwała Sądu Najwyższego została wydana na wniosek Rzecznika Finansowego, który skierował do SN-u pytania mające na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie sądów powszechnych rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą orzekania.

Odpowiedzi Sądu Najwyższego miały dotyczyć następujących zagadnień prawnych:

Czy w przypadku:

1. stwierdzenia przez sąd nieważności umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego w walucie obcej lub
2. uznania za niedozwolone postanowień umownych przewidujących indeksację kredytu do waluty obcej, gdzie po usunięciu z niej postanowień niedozwolonych umowa kredytu nie może być dalej wykonywana, stronom umowy przysługują roszczenia, o których mowa w przepisie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.?”

W przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie:

„Czy świadczenia nienależne stron powstają w wyniku:

1. odpadnięcia podstawy prawnej (conditio causa finita), czy też
2. nieważności czynności prawnej zobowiązującej do świadczenia (conditio sine causa)?

Powyższe pytania wynikają z wydawania przez Sądy wyroków, które w przypadku uznania umowy kredytu za nieważną czynność prawną:

1. zasądzają na rzez kredytobiorców sumę zapłaconych rat (przykład wyroku zasądzającego znajdziesz tutaj oraz tutaj) – teoria dwóch kondykcji;
2. dokonują „potrąceń” kwot wypłaconego przez bank kredytu z sumą zapłaconych rat i ustalają nieważność umowy kredytu (przykład wyroku ustalającego nieważność znajdziesz tutaj oraz tutaj) – teoria salda.

Zdaniem prawników Kancelarii Lexperiens w pełni zasadnym jest kierowanie w stosunku do banków roszczeń w oparciu o nieważność umów kredytowych opartych na teorii dwóch kondykcji, tj. domaganie się zwrotu przez bank sumy zapłaconych rat kredytu.

Powyższe stanowisko opiera się na założeniu, że każdej ze stron nieważnej umowy kredytu przysługuję odrębne i niezależne roszczenie o zwrot spełnionych świadczeń. Kredytobiorca może się więc domagać zwrotu zapłaconych rat. Bank natomiast ma odrębne roszczenie o zwrot wypłaconego w złotych kredytu. Jednak to bank powinien zainicjować stosowne postępowanie, ewentualnie złożyć stosowne oświadczenie w zakresie potrącenia.

Treść uchwały Sądu Najwyższego

1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.
2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.
3. Nadaje uchwale moc zasady prawnej.

Stanowisko Kancelarii w zakresie uchwały Sądu Najwyższego

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. potwierdziła już wielokrotnie poruszaną kwestię, tj. że klauzule niedozwolone nie wiążą konsumenta od dnia zawarcia umowy (powoduje to przede wszystkim brak zapisów pozwalających np. na indeksację kredytu udzielonego i wypłaconego w złotych do waluty CHF).

Teoretycznie istnieje jednak uprawnienie konsumenta do zachowania w umowie klauzul niedozwolonych (w tej kwestii wypowiadał się niedawno Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie o sygnaturze C‑19/20  dotyczącej sporu kredytobiorców z Bankiem BPH S.A., umowa kredytu GE Money Bank S.A. – więcej przeczytasz tutaj). Ale to konsument jest ewentualnym dysponentem zachowania w umowie klauzul abuzywnych.

W dalszej kolejności, na podstawie uchwały można dojść do wniosku, że Sąd orzekających w określonej sprawie powinien badać, czy wykonywanie umowy bez klauzul niedozwolonych jest nadal możliwe. Zdaniem kancelarii umowy kredytów indeksowanych, jak również denominowanych co do zasady nie są możliwe do wykonywania bez klauzul niedozwolonych.

Nieważność umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego powinna natomiast prowadzić do zwrotu przez bank sumy zapłaconych rat kapitałowych oraz odsetkowych, tj. zwrotu przez bank świadczeń nienależnych. Istotnym w tym przypadku jest moment, w którym konsument dowiedział się, że jego umowa zawiera klauzule niedozwolone.

Po stronie banku pozostaje natomiast ewentualne skorzystanie z uprawnień do dochodzenia kwoty wypłaconego kredytu, tj. kwoty finansowania celu kredytu która została uruchomiona w złotych.

Więcej nt. kredytów indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej przeczytasz tutaj.