Dzisiejsza publikacja będzie odnosić się do cech wspólnych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach działowych. Całość publikacji zostanie oparta o ciekawe postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2025 r., sygn. akt: II CZ 82/14, w którym skład orzekający w trafny i czytelny sposób wyjaśnił całość poruszanej problematyki. Poniżej przedstawiamy niezwykle ważne tezy orzecznicze, które dają ogromną dawkę wiedzy i praktycznych wskazówek w odniesieniu do tematyki postępowań działowych. Pozwalają one na lepsze zrozumienie i scharakteryzowanie postępowań działowych, dlatego też poniższe stanowiska Sądu Najwyższego zasługują na szczególne ich przywołanie – głównie ze względu na prostotę i czytelność w przekazie oraz  dużą wartość merytoryczną.

Czym jest tzw. „integralność orzeczeń działowych”?

„Sprawy działowe stanowią jedną całość w tym sensie, że wydane w nich rozstrzygnięcia są w zasadzie wzajemnie zależne i uwarunkowane (tzw. integralność orzeczeń działowych). Taki nierozerwalny związek zachodzi zwłaszcza pomiędzy rozstrzygnięciami o sposobie podziału oraz o spłatach lub dopłatach, a wadliwość jednego z nich skutkuje koniecznością uchylenia orzeczenia działowego w całości. Jedynie wyjątkowo, gdy zaskarżona część postanowienia działowego nie ma wpływu na rozstrzygnięcie o samym dziale, a więc nie jest nierozerwalnie związana z pozostałymi, możliwe jest rozpoznanie sprawy w tym zakresie.”.

Związek między orzeczeniem o podziale majątku spadkowego a orzeczeniem przyznającym określonym spadkobiercom spłaty gotówkowe – czy wadliwość jednego postępowania wpływa na drugie?

„Sprawa działowa stanowi jedną całość w tym sensie, że wszystkie dyspozycje orzeczenia działowego są wzajemnie zależne i wzajemnie uwarunkowane. W szczególności taki ścisły związek zachodzi między orzeczeniem o podziale majątku spadkowego a orzeczeniem przyznającym określonym spadkobiercom spłaty gotówkowe. Dlatego zasadą jest, że wadliwość jednego z tych dwu orzeczeń pociąga za sobą konieczność uchylenia postanowienia działowego w całości. Jedynie wyjątkowo, gdy jest rzeczą oczywistą, że uchylenie określonego rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu działowym nie może mieć wpływu na zasadnicze rozstrzygnięcie o samym dziale, możliwe jest uchylenie postanowienia działowego tylko w tej części.” – tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1964 r., sygn. akt: III CR 294/64.

Czego nie obejmuje tzw. „integralność postanowienia o podziale majątku wspólnego”?

„Zasada tzw. integralności postanowienia o podział majątku wspólnego nie obejmuje orzeczenia w przedmiocie roszczenia z tytułu niezgodnego z prawem zbycia przez małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego.” – tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r., sygn. akt: III CZP 26/08.

Czym jest nierozerwalny związek pomiędzy postępowaniami w sprawach działowych?

„Opisując charakter spraw działowych, w doktrynie oraz w orzecznictwie trafnie zauważono, że orzeczenia wydawane w tych sprawach muszą dotyczyć całości przedmiotu działu, zatem z reguły nie może następować ich częściowe zaskarżenie (lub uprawomocnienie); stanowią one powiązaną, integralną całość, a poszczególne rozstrzygnięcia są wzajemnie zależne i uwarunkowane. Taki nierozerwalny związek zachodzi zwłaszcza pomiędzy rozstrzygnięciem o sposobie podziału i orzeczeniem o spłatach lub dopłatach lub o obowiązku wydania przedmiotu działu, a wadliwość jednego z nich skutkuje koniecznością zmiany lub uchylenia orzeczenia działowego w całości i orzeczenia o całości podziału albo przekazania sprawy do ponownego rozpoznania” – tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1964 r., sygn. akt: III CR 294/64.