Dnia 3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał w sprawie C-260/18 bardzo istotny wyrok zwłaszcza dla osób, które zawarły umowę kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego. Wyrok został wydany w związku z pytaniem złożonym przez Sąd Okręgowy w Warszawie w związku ze sprawą toczącą się przeciwko Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce, dawniej Raiffeisen Bank Polska SA. Wyrok potwierdził wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości i pozwolił uporządkować wiele istotnych kwestii, w tym niemożliwość uzupełniania klauzul niedozwolonych przepisami krajowymi o charakterze ogólnym.
Zawarcie umowy pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą odbywa się najczęściej w oparciu o wzorce umów przygotowane przez przedsiębiorcę. Ponieważ konsument w takiej sytuacji ma bardzo ograniczone możliwości negocjacyjne, koniecznym jest zapewnienie konsumentowi większej ochrony prawnej. W prawie europejskim kwestię tę reguluje dyrektywa 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zapisy dyrektywy znalazły swoje odzwierciedlenie m.in. w art. 3851 kodeksu cywilnego. Mając więc na uwadze, że Polska jako państwo członkowskie powinno zapewnić polskim konsumentom co najmniej ochronę wynikającą z powołanej powyżej dyrektywy orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości mają istotne znaczenie w kształtowaniu orzecznictwa polskich sądów.
Niniejsza sprawa wyniknęła na gruncie sporu pomiędzy kredytobiorcami z Polski, a Raiffeisen Bank Polska SA.
Kredytobiorcy w 2008 r. zawarli umowę kredytu indeksowanego (kwota kredytu była wyrażona w złotych, kredyt został wypłacony w złotych, a następnie bank przeliczył kapitał kredytu na franki szwajcarskie).
Zasady indeksowania kredytu zostały wyrażone w regulaminie stanowiącym załącznik do umowy kredytu, w którego paragrafie 7 ust. 4 wskazano, że wypłata przedmiotowego kredytu ma nastąpić w PLN według kursu wymiany walut nie niższego niż kurs kupna PLN-CHF zgodnie z tabelą kursów walut obowiązującą w tym banku w momencie odblokowania środków, przy czym saldo zadłużenia z tytułu kredytu jest wyrażone w CHF na podstawie tego kursu. Zgodnie z art. §9 ust. 2 tego samego regulaminu raty miesięczne kredytu podlegającego spłacie wyrażone są w CHF i w dniu ich wymagalności są pobierane z rachunku bankowego prowadzonego w PLN, według kursu sprzedaży PLN-CHF podanego we wspomnianej tabeli kursów walut.
Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, opartej na LIBOR 3M.
Powództwo skierowane do Sądu Okręgowego w Warszawie w żądaniu głównym dotyczyło stwierdzenia nieważności umowy kredytu z uwagi na nieuczciwe warunki umowy w zakresie indeksowania kredytu do waluty CHF. Powództwo przewidywało również ewentualną możliwość dalszego wykonywania umowy, jednak bez indeksacji, ale z zachowaniem oprocentowania opartego na LIBOR.
Pozwany bank kwestionował stanowisko powodów. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił wiec skierować do Trybunału Sprawiedliwości m.in. w celu wyjaśnienia następujących kwestii:
- czy w sytuacji, w której umowa po wyeliminowaniu z niej klauzul niedozwolonych nie może być dalej wykonywana (brak zasad ustalania kursów niezbędnych do ustalania zobowiązań stron) – co mogłoby powodować niekorzystne dla konsumenta unieważnienie umowy – możliwe jest uzupełnienie umowy przepisami o charakterze ogólnym?
- czy jest dopuszczalne zachowanie w umowie klauzuli niedozwolonej pomimo niewyrażenia takiej woli przez konsumenta w sytuacji, w której unieważnienie umowy mogłoby spowodować negatywne konsekwencje dla konsumenta?
- czy jest możliwe dalsze wykonywanie umowy kredytu w złotych (bez odniesienia do waluty CHF), ale z oprocentowaniem opartym o LIBOR, w sytuacji, w której LIBOR jest przypisany do oprocentowania kredytów powiązanych z frankiem szwajcarskim?
Przed wydaniem wyroku prze Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej swoje stanowisko w tej sprawie przedstawił Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości. Stanowisko Rzecznika Generalnego było korzystne dla kredytobiorców.
Dowiedz się więcej na ten temat: Opinia rzecznika generalnego trybunału sprawiedliwości UE w sprawie kredytów frankowych
Wyrok TSUE
Zgodnie z wyrokiem, przepisy nie pozwalają ma wypełnianie luk powstałych w umowach w związku ze stosowaniem klauzule niedozwolonych przepisami o charakterze ogólnym. Za przepisy o charakterze ogólnym uważa się przede wszystkim wynikających z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów. Możliwość uzupełnienia luk jest ograniczona do przepisów prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mających zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę, i opiera się w szczególności na tym, że takie przepisy nie mają zawierać nieuczciwych warunków.
Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że ustalenie możliwości dalszego wykonywania umowy kredytu pozbawionej indeksacji pozostaje po stronie sądu krajowego. To polskie sądy, po potwierdzeniu abuzywności zapisów indeksacyjnych lub przeliczeniowych muszą ustalić, czy prawo polskie pozwala na utrzymanie takiej umowy w mocy.
Trybunał nie wykluczył więc możliwości wydawania wyroków w oparciu o nieważność umowy kredytowej, ale decyzję w tym względzie podejmie określony Sąd. Tu należy wskazać, że obecne orzecznictwo sądów polskich w tym względzie jest bardzo zróżnicowane. Oznacza to, że w oparciu o uznanie za nieważne takich samych zapisów pewne Sądy uznają umowy za nieważna, natomiast inne uznają, że umowy są ważne, ale bez powiązania z frankiem szwajcarskim (tzw. „odfrankowienie”).
Podsumowanie
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdził więc dotychczasową zasadę, że luk powstałych w umowie w związku ze stosowaniem klauzul niedozwolonych nie można uzupełniać. Wyjątki dotyczą przepisów dyspozytywnych, w sytuacji, w której strony wyrażą na to zgodę. Co istotne, w polskim prawie brak jest przepisów dyspozytywnych (wskazujących w oparciu o jaki kurs należy przeliczyć dług ze złotówek na walutę obcą), które regulowałyby indeksację.
Trybunał potwierdził możliwość uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną, przy czym decyzja w tej kwestii każdorazowo pozostaje po stronie sądu krajowego. W tym miejscu należy również wskazać, że argumentacja w zakresie nieważności umów kredytów indeksowanych lub denominowanych może się opierać nie tylko na abuzywności określonych zapisów, ale również na innych naruszeniach prawa zobowiązań (z przykładowym orzeczeniem w zakresie nieważności umowy kredytu indeksowanego zapoznasz się w innej publikacji).
Wyrok Trybunału potwierdził więc swoje dotychczasowe stanowisko w kwestii klauzul niedozwolonych, co nie powoduje jednak, że automatycznie wszystkie sprawy „frankowiczów” są już wygrane. Kwestią, która będzie jeszcze różnie oceniana przez sądy jest ewentualna nieważność umów kredytowych i kwestia rozliczeń na linii kredytobiorca – bank w przypadku uznania umowy za nieważną.
Wyrok TSUE a kredyty denominowane
Omawiany wyrok Trybunału Sprawiedliwości został wydany na gruncie sprawy dotyczącej kredytu indeksowanego. Wielu kredytobiorców korzystało jednak z kredytów denominowanych, których konstrukcja różniła się przede wszystkim wyrażeniem zobowiązania banku we franku szwajcarskim, a wypłatą i przeważnie również spłatą kredytu w złotówkach.
Również umowy kredytów denominowanych musiały określać zasady przeliczania franków na złotówki przy wypłacie, jak również przeliczanie spłat wykonywanych w złotych na raty, których wysokość została wyrażona we frankach.
Zdaniem prawników Kancelarii Lexperiens, potwierdzenie przez sąd abuzywności klauzul przeliczeniowych w umowie kredytu denominowanego prowadzi do sytuacji w której bank nie miał żadnych podstaw do wypłaty złotówek zamiast franków szwajcarskich, jak również braku regulacji pomiędzy stronami zasad spłaty świadczeń wyrażonych w CHF poprzez zapłatę PLN.
Konstrukcja kredytów denominowanych prowadziła również do sytuacji, w której to tylko i wyłącznie bank określał wszelkie świadczenia związane z wykonywaniem umowy, tj. zwłaszcza: 1) określał kwotę wypłaconego kredytu w PLN; 2) określał wysokość świadczeń kredytobiorców (rat kapitałowych i odsetkowych) w PLN. Taka konstrukcja umowy jest natomiast sprzeczna z przepisami, co powinno prowadzić do uznania umów kredytów denominowanych za nieważne (z przykładowym orzeczeniem opartym na nieważności kredytu denominowanego możesz zapoznać się w innej publikacji).
Więcej na temat kredytów frankowych oraz możliwych do podjęcia działań prawnych możesz przeczytać tutaj.
