Dzieci, małżonek, wnuki oraz rodzice spadkodawcy są w określonych sytuacjach uprawnieni do zachowku. Roszczenie o zachowek może stanowić znaczącą kwotę pieniężną, której wypłata może mieć negatywne konsekwencje dla spadkobierców. Przepisanie np. firmy na jedno z dwojga dzieci, może w ostateczności spowodować poważne utrudnienia w prowadzeniu biznesu przez spadkobiercę, z uwagi na konieczność zapłaty dużej sumy tytułem zachowku na niedziedziczące rodzeństwo.
Rozwiązaniem powyższej sytuacji, może być zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy przyszłym spadkodawcą i uprawnionym do zachowku spadkobiercą ustawowym, w oparciu o art. 1048 kodeksu cywilnego. Możliwość zawarcia umowy zrzeczenia się prawa do zachowku potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 marca 2017 r.( sygn. akt III CZP 110/16).
Powyższa sprawa była rozpatrywana w związku z zażaleniem na odmowę dokonania przez notariusza czynności notarialnej, polegającej na zawarciu w formie aktu notarialnego umowy o zrzeczenia się prawa do zachowku.
Umowa miała zostać zawarta pomiędzy synem a ojcem, z uwagi na planowaną przez ojca sukcesję rodzinnego przedsiębiorstwa, które miało zostać przekazane tylko jednemu z dzieci. W rozpatrywanej sprawie, wykluczono możliwość zawarcia umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, ponieważ zwiększyłaby ona podstawy zgłaszanych roszczeń innych zainteresowanych spadkobierców.
Sąd Najwyższy w omawianej uchwale wskazał, że brak przepisów, które jednoznacznie pozawalają na zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku nie wyklucza zawarcia takiej umowy. W uzasadnieniu do uchwały odwołano się m.in. do zasady „że dozwolone jest to, co nie jest wyraźnie zakazane”. W obowiązujących przepisach nie ma normy prawnej, która zawierania tego rodzaju umów by zabraniała.
W Uchwale odwołano się również do możliwości sporządzenia tzw. testamentów negatywnych, które co prawda nie są bezpośrednio uregulowane w kodeksie cywilnym, ale możliwość sporządzania tego rodzaju testamentów wywodzi się z braku zakazu sporządzania testamentów negatywnych.
Uniemożliwienie zawarcia umowy o zrzeczenie się praw do zachowku mogłoby zdaniem Sądu Najwyższego naruszać zasadę swobody zapisywania majątku przez spadkodawcę (swoboda testowania).
Sąd Najwyższy wskazał również, że zrzeczenie się prawa do zachowku nie ma negatywnego wpływu na prawa pozostałych spadkobierców (nie pozbawia ich prawa do zachowku , czy też nie wpływa na wysokość potencjalnych roszczeń). Jak wskazano w uzasadnieniu uchwały „ograniczenie zrzeczenia się tylko do zachowku wyłącza zachowek zrzekającego się, ale nie powoduje pojawienia się nowych uprawnionych do zachowku. Zasadnicza różnica między zrzeczeniem się dziedziczenia, a zrzeczeniem się prawa do zachowku objaśniająca jej sens gospodarczy polega na tym, że zrzekający się dziedziczenia nie jest brany pod uwagę przy oznaczaniu części spadkowej, będącej podstawą ustalenia zachowku (art. 992 KC), co powoduje zwiększenie zachowku innych uprawnionych.”
W uchwale powołano się również na „tendencję do poszukiwania instrumentów prawnych pozwalających na uelastycznienie i bardziej precyzyjne planowanie sukcesji przez spadkobierców”.
Powyższą sytuację można również odnieść do innych sukcesji, jak np. przekazania gospodarstwa rolnego, czy też innych składników majątkowych, jak np. nieruchomości.
Jeżeli chcesz odpowiednio zaplanować sukcesję swojego majątku na rzecz dzieci lub masz praw do zachowku, skontaktuj się z nami. Przedstawimy Ci możliwości działania w Twojej sprawie. W razie potrzeby udzielimy Ci kompleksowego wsparcia prawnego w kontakcie z notariuszem lub przed sądem.
