25 listopada 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (nazywana dalej także „Ustawą”). Ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Mając na uwadze dotychczasowe problemy spadkobierców z kontynuowaniem działalności opartej na wpisie spadkodawcy do CEiDG, nowa ustawa może stanowić znaczące udogodnienie dla spadkobierców.

Ustawa reguluje wiele kwestii związanych z prowadzeniem tzw. przedsiębiorstwa w spadku. Poniżej zostaje poruszonych kilka istotnych kwestii, które pomogą Ci zrozumieć istotę funkcjonowania zarządu sukcesyjnego, przy czym jest to tematyka dużo bardziej obszerna. Co również istotne, możliwości, które potencjalnie daje ustawa zostaną zweryfikowane dopiero po jakimś czasie poprzez jej praktyczne wykorzystywanie.

Zarządca sukcesyjny – powołanie

Istotnym rozwiązaniem wprowadzonym przez Ustawę jest możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Zarządca sukcesyjny może być powołany przez przedsiębiorcę jeszcze za swojego życia. Zarówno powołanie przez przedsiębiorcę, jak również zgoda zarządcy muszą mieć formę pisemną. W takiej sytuacji, oprócz powołania i wyrażenia zgody na powołanie, dla ustanowienia zarządcy konieczne jest dokonanie wpisu zarządcy do CEiDG.

W przypadku, w którym przedsiębiorca nie złożył wniosku o wpis do CEiDG zarządcy sukcesyjnego, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę mogą powołać:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Co istotne, do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny – wymagania

Zarządcą może zostać osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto, zarządcą nie może być osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, lub
• środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

Zarządca sukcesyjny – obowiązki

Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządca sukcesyjny po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego powinien niezwłocznie sporządzić i złożyć przez notariuszem wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, obejmujący składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.

Obowiązkiem zarządcy jest również niezwłoczne poinformowanie banku o osobach, które go powołały, a także o osobach, które uzyskały tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku  związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą.

Zarządca może powoływać pełnomocników do określonych czynności lub pewnego rodzaju czynności. Zarządca może być również stroną postępowań sądowych, jak również administracyjnych, czy też podatkowych.

Zarządca sukcesyjny odpowiedzialny jest również za wypłacanie zysku w odpowiednich częściach właścicielom przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządca sukcesyjny pełniący swoją funkcję w chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego jest również odpowiedzialny za wydanie przedsiębiorstwa w spadku osobie do tego uprawnionej (może to być właściciel przedsiębiorstwa w spadku lub osoba, która przyjęła spadek). W przypadku braku osób uprawnionych, zarządca ma w takiej sytuacji obowiązek złożyć wniosek o zabezpieczenie spadku.

Zarządca sukcesyjny może zostać również zobowiązany przez właściciela przedsiębiorstwa w spadku do złożenia pisemnego sprawozdania z  prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wraz ze wskazaniem stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Właściciel przedsiębiorstwa w spadku może złożyć taki wniosek zarządcy sukcesyjnemu w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego.

Odpowiedzialność zarządcy sukcesyjnego za szkody

Co do zasady, zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku (chyba, że odrębne przepisy stanowią inaczej).

Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

W przypadku powołania zarządcy po śmierci przedsiębiorcy solidarną odpowiedzialność za szkodę z zarządcą sukcesyjnym, ponosi osoba, która w złej wierze powołała zarządcę sukcesyjnego lub wyraziła na to zgodę, mimo że nie była do tego uprawniona.

Udział w zyskach i stratach

Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą żądać podziału i wypłaty zysku pomniejszonego o należności publicznoprawne i niepokryte straty z upływem roku od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego i z końcem każdego kolejnego roku za rok poprzedni.

Na żądanie właścicieli przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny wypłaca im zaliczki na poczet przewidywanego zysku, chyba że byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki. Zaliczki mogą być wypłacane wyłącznie ze środków pieniężnych.

Odwołanie i rezygnacja zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może odwołać zarządcę sukcesyjnego, składając mu oświadczenie w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnienia tej funkcji, składając oświadczenie przedsiębiorcy w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Po śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnienia tej funkcji, składając oświadczenie przed notariuszem.

Ustawa reguluje również:

• moment, w którym zarządca przestaje pełnić funkcję zarządcy sukcesyjnego;
• uprawnienie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego;
• odwołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy;
• odwołania zarządcy przez sąd w przypadku rażącego naruszenia swoich obowiązków.

Ważne terminy

Uprawnienie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym poprzedni zarządca sukcesyjny został wykreślony z CEIDG.

Zarząd sukcesyjny wygasa m.in z:

• upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
• dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
• upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego
• dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
• niem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
• upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Sąd z ważnych przyczyn może przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas nie dłuższy niż pięć lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Podejmowanie działań przed ustanowieniem zarządcy

Ustawa umożliwia również określonym osobom (np. małżonkowi przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku) w okresie do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub do dnia wygaśnięcia uprawnienia do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wykonywania czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (np. zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności).

Działanie takie wymaga m.in. dokonania odpowiedniego zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia tego przedsiębiorstwa.

Zarządca może samodzielnie dokonywać czynności zwykłego zarządu związanego z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku, natomiast czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa spadku lub zezwolenia sądu.

Rachunki bankowe

Po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny.

Inne przepisy

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadziła szereg zmian w licznych ustawach, w tym w ustawa regulujących procedurę administracyjną, cywilną, podatkową, jak również:

• podatku od spadków i darowizn;
• podatku dochodowym od osób fizycznych;
• podatku dochodowym od osób prawnych;
• podatku od towarów i usług;
• ustawie o rachunkowości;
• ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników;
• kodeksie pracy;
• ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych;
• ustawie o transporcie drogowym;
• prawie farmaceutycznym.

Zmiany dotyczą również wieli aktów prawnych, obejmujących działalności gospodarcze wymagające uzyskania licencji, koncesji lub zezwolenia.

Podsumowanie

Przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą w oparciu o wpis do Centralnej Informacji Działalności Gospodarczej powinien rozważyć powołanie zarządcy sukcesyjnego. Powołanie zarządcy jest istotne zwłaszcza w sytuacjach, w których prowadzona działalność ma większe rozmiary i jakakolwiek przerwa w jej prowadzeniu może spowodować nieodwracalne negatywne skutki dla przedsiębiorstwa.

Co również istotne, prawo daje również inne możliwości zabezpieczenia się przed ewentualnymi negatywnymi skutkami śmierci przedsiębiorcy, jak np. przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę kapitałową (sp. z o.o. lub S.A.), czy też aport przedsiębiorstwa do spółki osobowej (np. komandytowej) lub spółki kapitałowej.

Więcej informacji na temat postępowania spadkowego możesz również znaleźć tutaj.