Możliwość odmowy zawarcia umowy ubezpieczenia wynikająca z OWU a odpowiedzialność ubezpieczyciela – zagadnienie na podstawie ciekawego wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt: I ACa 74/15.
W dzisiejszej publikacji przybliżymy problematykę związaną z możliwością odmowy zawarcia umowy ubezpieczenia wynikająca z Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (OWU) a odpowiedzialnością ubezpieczyciela. Poruszymy również kwestie pochodne związane z analizowanym zagadnieniem oraz wskażemy na ważne kierunki interpretacyjne, które zostały potwierdzone przez liczne orzecznictwo na poziomie Sądu Najwyższego. Całość przedmiotowej problematyki zostanie oparta o wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt: I ACa 74/15.
Co w sytuacji, gdy pomimo istnienia zapisu w OWU, które umożliwiał odmowę zawarcia umowy ubezpieczenia, taka umowa jednak została zawarta przez TU?
„Skoro pomimo istnienia zapisu w ogólnych warunkach ubezpieczenia pozwalającego na odmowę zawarcia umowy ubezpieczenia, taka umowa jednak przez zakład ubezpieczeń została zawarta, to oznaczać to musi, że strony objęły ubezpieczeniem wszystkie wymienione w umowie składniki mienia przedsiębiorstwa powódki, niezależnie od miejsca ich położenia. Nie można bowiem zaakceptować sytuacji, że zakład ubezpieczeń, mimo istnienia podstawy do odmowy ubezpieczenia, umowę taką jednak zawiera, a w dalszej kolejności powołując się na tożsamą podstawę zawartą w części ogólnych warunków ubezpieczenia, dotyczącej wyłączeń jego odpowiedzialności, odmawia wypłaty świadczenia. W konsekwencji takiego stanowiska, pomimo zawarcia umowy, ubezpieczony faktycznie zostałby bowiem pozbawiony jakiejkolwiek ochrony i to w sytuacji spełniania własnego świadczenia polegającego na zapłacie składek za cały okres ubezpieczenia. Sprzeciwiałoby się to celowi zawartej umowy, jej istocie prowadząc do sytuacji, w której tylko jedna ze stron zobowiązana byłaby do świadczenia, a temu świadczeniu nie towarzyszyłoby wzajemne świadczenie drugiej strony.” – tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt: I ACa 74/15.
Czy wątpliwości interpretacyjne umowy ubezpieczenia mogą obciążać ubezpieczonego?
„W orzecznictwie podkreśla się, że odpowiedzialność ubezpieczyciela wynikająca z umowy ubezpieczenia majątkowego wyraża się w obowiązku spełnienia świadczenia polegającego na wypłacie odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku przewidzianego w umowie wypadku. Stąd wykładnia umów ubezpieczenia nie może pomijać celu, w jakim umowa została zawarta, a także natury i funkcji zobowiązania. Umowa ubezpieczenia pełni funkcję ochronną i z tej przyczyny miarodajny dla wykładni jej postanowień jest punkt widzenia tego, kto jest chroniony, a wątpliwości interpretacyjne nie mogą obciążać ubezpieczonego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt: II CSK 295/14). Należy przy tym uwzględnić, że dyrektywy interpretacyjne ustanowione w art. 65 § 2 k.c. przyznają prymat zgodnemu zamiarowi stron i celowi umowy. Odczytanie zgodnego zamiaru stron powinno przy tym uwzględniać wszystkie fakty dotyczące nie tylko etapu zawierania umowy, ale także jej realizacji, jeżeli umożliwiają one stwierdzenie, jak strony pojmowały znaczenie poszczególnych postanowień umownych. Cel umowy jako kryterium wykładni umowy ubezpieczenia, nakazuje położenie nacisku na charakter ochronny tego stosunku prawnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r., sygn. akt: I CSK 155/13).” – tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt: I ACa 74/15.
Jakie znaczenie w tym kontekście ma fakt, iż umowa ubezpieczenia była zawierana przez brokera?
„Oczywiście w tym zakresie nie można też pomijać treści wyrażonej w samym wniosku o ubezpieczenie, na co słusznie zwrócił uwagę skarżący. Bez znaczenia jest przy tym, że w imieniu powódki występował broker. Broker ubezpieczeniowy jest profesjonalnym pełnomocnikiem ubezpieczeniowym, działa na rzecz i w interesie ubezpieczającego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2006 r., sygn. akt II CSK 64/06). Należy jednak zaznaczyć, że we wniosku o ubezpieczenie z dnia 28 maja 2010 r. w części odnoszącej się do zakresu ubezpieczenia wskazano, że jest on pełny, zgodny z § 5 ust. 2 pkt 1 OWU. Nie odwołano się natomiast do ust. 1. tego paragrafu. W połączeniu z innym zapisem, zgodnie z którym podstawę zawarcia umowy stanowią OWU mienia od zdarzeń losowych (…) SA dla umów zawartych od dnia 1 maja 2010 r. stwarza to wątpliwości interpretacyjne, które musza być rozstrzygane na korzyść powódki.” – tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt: I ACa 74/15.
