W prowadzonej przez Kancelarię Lexperiens sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił nieważność umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego zawartej przez Klientów Kancelarii z GE Money Bank S.A. (poprzednikiem prawnym Banku BPH S.A. z siedzibą w Gdańsku).

Kredytobiorcy zawarli z bankiem GE Money Bank S.A. umowę kredytu indeksowanego do CHF w 2008 r. Umowa została zawarta na podstawie wzorca umownego stosowanego przez bank i nie podlegała negocjacjom.

W oparciu o umowę kredytu bank udostępnił kredytobiorcom kwotę ponad 260 tysięcy złotych. Kredytobiorcy spłacali kredyt w złotych. W okresie objętym pozwem doszło do spłaty ponad 160 tysięcy złotych.

Kredyt miał być indeksowany do CHF w oparciu o tabele kursowe banku. Również ustalanie wysokości poszczególnych rat miało się odbywać w oparciu o postanowienia zawarte w umowie kredytu.

Sposób ustalania kursów określał § 17 umowy, zgodnie z którym:

• kurs kupna (wykorzystywany do indeksacji) stanowi różnicę kursu średniego NBP z danego dnia i marży banku;
• kurs sprzedaży (wykorzystywany do spłaty) stanowił sumę kursu średniego NBP z danego dnia i marży banku.

Powyższy sposób ustalania kursów walut obcych przez bank odnosił się więc do kursów ustalanych przez Narodowy Bank Polski, ale jednocześnie odnosił się do marży, co do której nie wiadomo, czy jest to wartość stała, czy zmienna, jak również przez kogo i na jakich zasadach marża jest ustalana.

Powyższe zasady ustalania kursów walut obcych zapewniały więc dowolność ich ustalania przez bank. Kredytobiorcy nie wiedzieli w momencie zawierania umowy ile będzie wynosić saldo kredytu w CHF, jak również jakie są zasady ustalenia salda kredytu we franku szwajcarskim.

Podstawy uznania umowy kredytu za nieważną czynność prawną

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na uznaniu, że postanowienia zawartej umowy kredytu, które określają zasady indeksacji są nieważne jako sprzeczne z art. 353¹ kodeksu cywilnego.

Kwestią niedopuszczalną zdaniem Sądu jest takie rozwiązanie wzajemnych relacji stron umowy, w której to bank pozostawia tylko sobie możliwość określania świadczeń kredytobiorców.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku powołał się m.in. na następujące uchwały Sądu Najwyższego:

• W uchwale z 22 maja 1991 r., III CZP  15/91 (OSNCP 1992/1/1) Sąd Najwyższy wskazał, że za sprzeczne naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, zaś sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał za nieskuteczne prawnie postanowienia umowy pozwalające na dowolną zmianę regulaminu rachunku bankowego;
• w uchwale z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91 (OSNCP 1992/6/90) Sąd Najwyższy stwierdził, że dowolne określanie wysokości odsetek w czasie trwania stosunku prawnego jest sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej i w konsekwencji dla skutecznego zastrzeżenia możliwości jednostronnej zmiany tych odsetek wskazał na konieczność podania konkretnych okoliczności, od których ta zmiana jest uzależniona. Bez tego warunku umowa byłaby nieważna ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego.

Powyższe orzeczenia nie odnoszą się co prawda bezpośrednio do dowolności ustalania kursów walut obcych wykorzystywanych do rozliczeń kredytów indeksowanych, ale w sposób jednoznaczny pokazują, że dowolność w ustalaniu warunków wykonywania umowy jest niedopuszczalna.

Sąd przy tym potwierdził twierdzenia Kredytobiorców, że zapisy umowy kredytu dają bankowi pełną dowolność w ustalaniu kursów franka szwajcarskiego, a tym samym salda kredytu, jak również poszczególnych świadczeń kredytobiorców (rat kredytu).

Mając na uwadze powyższe, w uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że przyznanie sobie przez bank prawa do jednostronnego wyznaczania salda kredytu i regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, przy pozbawieniu kredytobiorcy jakiegokolwiek wpływu na to, wykracza poza zasadę swobody umów wyrażoną w art. 353¹ k.c., pozostając w sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego, który winien być oparty na zasadzie równości stron, bez przyznawania którejkolwiek z nich władczych kompetencji do kształtowania wysokości świadczeń. Przywołane wyżej postanowienia umowy są sprzeczne z tym przepisem, a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Ponadto Sąd uznał, że postanowienia regulujące indeksację kredytu oraz ustalania wysokości rat kredytu należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, co również stanowi podstawę do uznania umowy kredytu zawartej z GE Money Bank S.A. za nieważną od dnia zawarcia. Zapisy zapewniające taką dowolność ustalania kursów przez bank naruszają zasadę lojalności kontraktowej i są sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Nieważność zapisów indeksacyjnych i przeliczeniowych a nieważność umowy

Nieważność zapisów związanych z indeksacją kredytu do CHF, jak również przeliczania poszczególnych rat z franka szwajcarskiego na złotówki doprowadziła zdaniem Sądu do nieważności całej umowy kredytu.

Powyższy skutek (nieważność umowy) Sąd oparł na uznaniu, że bez zapisów § 1 ust. 1 zd. 3, § 7 ust. 2 zd. 4 i § 10 ust. 6 zd. 1 umowy kredytu bank oraz kredytobiorcy nie zawarliby umowy.

Podstawą dla powyższego skutku (nieważności umowy) jest zdaniem Sądu m.in. ustalanie odsetek w oparciu o LIBOR (stopę procentową stosowaną na rynku dla waluty szwajcarskiej).

Zawarte w umowie klauzule niedozwolone (zapisy niewiążące kredytobiorców)

Ponieważ Sąd uznał umowę za nieważną, to niezasadnym było zdaniem Sądu badanie niedozwolonego charakteru zapisów indeksacyjnych oraz przeliczeniowych.

Sąd jednak potwierdził, że zapisy indeksacyjne oraz przeliczeniowe stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385¹ § 1 kodeks cywilnego. Jak wskazano w uzasadnieniu wyroku, w realiach niniejszej sprawy wystąpiłyby przesłanki do uznania postanowień przewidujących indeksację kredytu za postanowienia niedozwolone – przy założeniu, że nie byłyby one nieważne. Taki wniosek wynika z przeprowadzonej oceny kształtu postanowień, które z jednej strony różnicują wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty (salda) kredytu z PLN na CHF, a następnie przeliczeń wysokości wymaganej spłaty z CHF na PLN, a z drugiej strony (przede wszystkim) – pozwalają kredytodawcy na swobodne ustalenie wysokości każdego z tych kursów.

Uzasadnienie potwierdzające niedozwolony charakter zapisów stosowanych przez GE Money Bank S.A. jest dużo bardziej obszerne i odnosi się m.in. również do stosowania kursu kupna do indeksacji oraz kursu sprzedaży do przeliczeń poszczególnych rat.

Co istotne, Sąd orzekający w niniejszej sprawie uznał, że nieważność zapisów indeksacyjnych oraz przeliczeniowych prowadzi do nieważności całej umowy kredytu. Natomiast w zakresie abuzywności zapisów umowy sąd wskazał, że postanowienia uznane za niedozwolone podlegają zniesieniu w całości, a nie tylko w zakresie, w jakim ich treść jest niedopuszczalna. Postanowienia takie przestają wiązać już w chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że nie stanowią elementu treści stosunku prawnego i nie mogą być uwzględniane przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją. W rezultacie konieczne byłoby przyjęcie, że łączący strony stosunek umowny nie przewiduje mechanizmu indeksacji, stanowiąc jedynie umowę kredytu, w których wysokość kredytu została ostatecznie i jednoznacznie określona w złotych polskich.

Sąd potwierdził również, że „luki” powstałe w umowie w związku ze stosowaniem klauzul niedozwolonych nie mogą być uzupełniane wskazując, że postanowienia uznane za abuzywne nie są zastępowane żadnymi innymi normami byłoby prawidłowym rozwiązaniem problemu, znajdującym oparcie w przepisach prawa (art. 385¹ § 2 k.c., art. 6 ust. 1 dyrektywy nr 93/13)
i potwierdzenie w poglądach judykatury. W takiej sytuacji umowa pozostaje umową kredytu bez mechanizmu indeksacji, co powoduje, że faktycznie mamy do czynienia z kredytem złotowym, ze zmiennym oprocentowaniem, na które składa się suma Indeksu L3 (tworzonego w oparciu o średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m) oraz stałej marży banku wskazanej w umowie.

Sprawa była prowadzona przez Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny pod sygn. akt XXV C 1232/18. Wyrok jest nieprawomocny.

Pod tym linkiem możesz się również zapoznać z innymi sprawami Kancelarii Lexperiens, w których sądy potwierdziły nieważność umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

Jeżeli jesteś zainteresowany analizą swojej umowy kredytowej, to zapraszamy Cię do kontaktu.