Tak, przepisy pozwalają na odwołanie zarówno darowizny wykonanej, jak również darowizny niewykonanej. Aby odwołać darowiznę muszą zajść określone przepisami okoliczności. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (rekomendowana forma). Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Darowizna stanowi bezpłatne świadczenie na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Częstą praktyką jest darowizna przez rodziców składników majątkowych na rzecz dzieci np. poprzez przekazanie domu lub mieszkania.

Praktyka pokazuje, że takie rozwiązania powodują czasami pewne problemy w sytuacji, w której obdarowani okazują darczyńcom niewdzięczność.

Darczyńcy nie są jednak pozbawieni możliwości podjęcia działań w stosunku do obdarowanych. Najdalej idącą możliwością jest odwołanie darowizny, która to czynność może ostatecznie prowadzić do odzyskania podarowanych składników majątkowych.

Kiedy można odwołać darowiznę?

Należy przede wszystkim wskazać, że inne mogą być przyczyny odwołania darowizny niewykonanej, a inne darowizny wykonanej.

Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Również w przypadku darowizny jeszcze niewykonanej można opierać odwołanie darowizny na rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Natomiast w przypadku darowizny wykonanej, darczyńca może ją odwołać jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Czy określone zachowanie obdarowanego można uznać za rażącą niewdzięczność należy rozpatrywać indywidualnie w każdej sytuacji. Na końcu artykułu zostanie przedstawione przykładowe orzecznictwo dotyczące odwołania darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanego.

Jak można odwołać darowiznę?

Jeżeli uznasz, że zaszły okoliczności, które uprawniają Cię do odwołania darowizny, to powinieneś złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny obdarowanemu na piśmie (jest to najlepsza forma dla celów dowodowych).

W oświadczeniu o odwołaniu darowizny nie musisz zawierać uzasadnienia (wskazania przyczyn), aczkolwiek próba wyjaśnienia obdarowanemu powodu odwołania darowizny może wpłynąć na dobrowolny zwrot przedmiotu darowizny. Zawarcie w oświadczeniu przyczyn odwołania jest również wskazane z uwagi na rozbieżności w orzecznictwie.

Odwołanie jest skuteczne z chwilą, w której obdarowany mógł zapoznać się z jego treścią.

Jakie są skutki odwołania darowizny?

Możliwa jest sytuacja, w której obdarowany uzna odwołanie darowizny i postanowi zwrócić darczyńcy przedmiot darowizny.

W takiej sytuacji w przypadku ruchomości (np. samochód) niezbędnym będzie wydanie darczyńcy przedmiotu darowizny.

W przypadku, jeżeli przedmiotem darowizny była nieruchomość, to koniecznym będzie zawarcie umowy obejmującej zwrotne przeniesienie prawa do nieruchomości (w przypadku prawa własności będzie konieczne zawarcie umowy w formie aktu notarialnego).

Z kolei, jeżeli przedmiotem umowy była np. nieruchomość (ściślej prawo własności nieruchomości), strony będą zobowiązane do zawarcia odpowiedniej umowy w wymaganej prawem formie, obejmującej tzw. zwrotne przeniesienie prawa.

Czy możliwe jest sądowe odzyskanie podarowanej nieruchomości?

W sytuacji, w której obdarowany nie chce zwrócić przedmiotu darowizny, darczyńcy pozostaje droga sądowa i wytoczenie powództwa o zwrot przedmiotu darowizny.

W powództwie istotnym będzie udowodnienie, że zaszył okoliczności uzasadniające odwołanie darowizny, jak również wykazanie czy i kiedy obdarowany miał możliwość zapoznania się z odwołaniem darowizny.

Podejmując decyzję o odwołaniu darowizny należy mieć również na uwadze terminy na złożenie stosowanego oświadczenia.

Mając na uwadze powyższe, wskazanym jest, aby odwołanie darowizny skonsultować z prawnikiem już na etapie przygotowywania oświadczenia o odwołaniu darowizny, co może znacząco zwiększyć szanse w przypadku konieczności kierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Przykłady rażącej niewdzięczności w orzecznictwie sądów

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 14 października 2020 r., sygn. V ACa 236/20, fragment uzasadnienia:

Możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest instytucją wyjątkową i w związku z tym przesłanka odwołania powinna być poddana wykładni restryktywnej. Właściwym polem dla jej zastosowanie są przede wszystkim sytuacje, w których dokonując darowizny, darczyńca niejako zdał się na obdarowanego, a jego rażąca niewdzięczność stawia go w trudnym położeniu osobistym lub majątkowym.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – I Wydział Cywilny z dnia 15 lipca 2020 r., sygn. I ACa 2/19, fragment uzasadnienia:

Co do zasady należy się zgodzić z autorką apelacji, że zachowanie pozwanego – zdrada żony, porzucenie rodziny i nielojalne przejęcie działalności powódki – są to jak najbardziej przesłanki do przyjęcia rażącej niewdzięczności, które uzasadniałyby w świetle art. 898 § 1 KC. odwołanie darowizny.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 22 czerwca 2020 r., sygn. I ACa 738/18, fragment uzasadnienia:

W związku z tym, w świetle dokonanych ustaleń faktycznych, w pełni na akceptację zasługuje ocena, że zachowania pozwanej nie wypełniają przesłanki rażącej niewdzięczności, co mogłoby uzasadniać odwołanie darowizny przez powoda. Ewentualne naganne postępowanie A. M. (np. udział w kłótni, brak zaproszenia powoda na chrzest wnuka, wyrzucenie starych, bezużytecznych przedmiotów powoda), jest wynikiem konfliktu rodzinnego wywołanego przez samego Z. K. (1) i nie nosi cech kwalifikujących jako rażąco naganne. Nadto szereg zarzutów kierowanych do córki powód opiera na zwykłych zdarzeniach dnia codziennego, wynikających z zamieszkiwania w jednym domu (korzystanie przez rodzinę pozwanej z kuchni mieszczącej się przy salonie zajmowanym przez Z. K. (1), rzekome, celowe „tłuczenie się garnkami), które właśnie z uwagi na istniejący konflikt są przejaskrawiane. Z kolei w sprawie nie ustalono, by mąż pozwanej dopuścił się w stosunku do powoda czynów karalnych, a zatem bezprzedmiotowe jest rozważanie kwestii związanej z ewentualnym tolerowaniem przez A. M. takich zachowań.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 1 kwietnia 2020 r. I ACa 62/20, fragment uzasadnienia:

Jak podkreśla się w orzecznictwie zachowanie, o którym mowa w przywołanym przepisie powinno charakteryzować się świadomym, rozmyślnym naruszeniem podstawowych obowiązków (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 1599/00). Zachowanie obdarowanego musi zatem cechować się znacznym stopniem natężenia złej woli. Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą. O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być zaś mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań, godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie, lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000 r., II CKN 280/00). Nie ulega przy tym wątpliwości, że o uznaniu zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność nie decyduje subiektywne poczucie darczyńcy. Nakaz uwzględniania każdorazowo okoliczności sprawy ma bowiem na celu oderwanie się od uczuć darczyńcy, jego uczucia i poczucia krzywdy, a zadaniem sądu jest rozważenie okoliczności w jakich poczucie to powstało (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2015 r., IV CSK 254/14).