25 marca 2021 r. skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego ma odpowiedzieć w drodze uchwały na istotne dla „Frankowiczów” pytania (sygn. akt III CZP 11/21). Pytania odnoszą się m.in. do bardzo istotnej podczas orzekania przez Sądy kwestii, tj. czy klauzule niedozwolone zwarte w umowach kredytowych, a wprowadzające m.in. możliwość indeksacji mogą być zastępowane m.in. przez kursy wynikające z przepisów prawa lub zwyczajów (szczegółowa treść pytań znajduje się niżej). Jednak już 16 lutego 2021 r. Sąd Najwyższy w uchwale wydanej w składzie 3 sędziów wskazał (sygnatura akt III CZP 11/20), że w przypadku nieważności umowy kredytu, kredytobiorcom przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (więcej nt. powyższej uchwały przeczytasz niżej).

Sprawy „Frankowe” stanowią obecnie istotną część pracy sądów w całej Polsce, w tym zwłaszcza w Warszawie, w której siedzibę ma większość banków działających w Polsce.

Orzecznictwo w sprawach frankowych kształtuje się obecnie następująco:

• Uznanie przez sąd, że umowa kredytu indeksowanego lub denominowanego stanowiła nieważną czynność prawną i zasądzenie na rzecz kredytobiorców uiszczonych rat kredytu;
• Uznanie przez sąd, że umowa kredytu indeksowanego lub denominowanego stanowiła nieważną czynność prawną i ustalenie, że określona umowa kredytu jest nieważna;
• Uznanie przez sąd, że klauzule indeksacyjne oraz przeliczeniowe zawarte w umowie są niewiążące i zasądzenie na rzecz kredytobiorców nadpłaconych rat kredytów (tj. przeliczenie kredytu jako udzielonego w złotych i oprocentowanego w oparciu o LIBOR i ustalenie różnicy – kwot nadpłaconych);
• Uznanie przez sąd, że klauzule indeksacyjne oraz przeliczeniowe zawarte w umowie są niewiążące i zasądzenie na rzecz kredytobiorców kwot nadpłaconych, wraz z ustaleniem jak umowa ma być dalej wykonywana;
• Uznanie przez sąd, że klauzule indeksacyjne oraz przeliczeniowe zawarte w umowie są niewiążące i zastąpienie tych klauzul kursem średnim Narodowego Banku Polskiego, co prowadzi do zasądzenia na rzecz kredytobiorców kwot nadpłaconych, aczkolwiek dużo niższych niż w przypadku „odfrankowienia”.

Powyższa sytuacja pokazuje więc, że co do zasady sądy w Polsce potwierdzają niedozwolony charakter zapisów indeksacyjnych oraz przeliczeniowych, ale w zależności od składu rozpatrującego określoną sprawę w wyrokach są przyjmowane różne skutki abuzywności zapisów indeksacyjnych zawartych w umowach (więcej nt. wyroków uzyskanych przez Kancelarię Lexperiens przeczytasz tutaj).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20

Jeszcze przed wydaniem uchwały całej Izby Cywilnej SN, Sąd Najwyższy wydał uchwałę w prawie roszczeń, które przysługują kredytobiorcom, co do których sąd uzna, że ich umowa kredytu stanowiła nieważną czynność prawną.

Kancelaria Lexperiens reprezentując swoich Klientów od początku prowadzenia tzw. „spraw frankowych (rok 2016) stała na stanowisku, że w przypadku nieważności umowy kredytu, należy w pierwszej kolejności dochodzić świadczeń nienależnych, tj. sumy zapłaconych rat kredytu (czasami również składek tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, prowizji itp.) – tzw. teoria dwóch kondykcji.

W trakcie prowadzenia spraw, w części rozpatrywanych spraw sądy potwierdzały nieważność umów kredytów indeksowanych lub denominowanych do CHF, jednak jednocześnie uznawały, że nie ma podstaw do zasądzenia określonych kwot, a ewentualnie może być podstawa do ustalenie nieważności umowy kredytu.

Powyższe stanowisko wynikało z przyjęcia, że skoro bank przekazał kredytobiorcy wyższą kwotę, niż kredytobiorca spłacił, to bank nie jest bezpodstawnie wzbogacony, w związku z czym nie ma podstaw do zasądzenia na rzecz kredytobiorcy świadczeń nienależnych – tzw. teoria salda.

Umowa kredytu była więc zdaniem sądu nieważna, ale przy braku sformułowania żądania ustalenia nieważności kredytobiorca mógł ostatecznie przegrać proces.

Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r. potwierdził jednak zasadność dochodzenia w ramach nieważnej czynności prawnej świadczeń nienależnych, tj. w związku z pytaniem:

Czy w świetle art. 405 k.c. i art. 409 k.c., w przypadku uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach umowy, kredytobiorca może skutecznie domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w walucie polskiej lub w walucie obcej, w sytuacji gdy nie doszło do zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości?

wydał uchwałę o treści:

Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Powyższa uchwała jest oczywiście istotna na gruncie toczących się spraw, ale odpowiedź na powyższe pytanie ma zostać również udzielona przez całą Izbę Cywilną SN-u, o czym piszemy niżej.

Uchwała całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, sygn. akt III CZP 11/21

Mając na uwadze powyższe rozbieżności Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład całej Izby Cywilnej SN zagadnień prawnych dotyczących tematyki kredytów denominowanych i indeksowanych w walutach obcych.

W celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Małgorzata Manowska przedstawiła wniosek o rozstrzygnięcie przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego następujących zagadnień prawnych:

1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?W razie odpowiedzi przeczącej na powyższe pytanie:
2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie? Niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:
4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?

Posiedzenie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, podczas którego mają zostać udzielone odpowiedzi na powyższe pytania (rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni przepisów prawa występujących w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego) zostało wyznaczone na dzień 25 marca 2021 r. (więcej informacji nt. posiedzenia Sądu Najwyższego znajdziesz tutaj).

Powyższa data będzie więc bardzo istotna zarówno dla „Frankowiczów”, którzy rozpoczęli już swój proces w sądzie, jak również dla osób, które proces dopiero planują.

Kwestią najistotniejszą w niniejszej sprawie będzie odpowiedź na pytanie pierwsze, tj. wskazanie przez Sąd Najwyższy, czy klauzule niedozwolone mogą być „uzupełniane”.

Prawnicy Kancelarii Lexperiens w toku licznych procesów przedstawiają stanowisko zgodnie z którym klauzule niedozwolone nie mogą być uzupełniane i nie powinny one wiązać konsumenta (kredytobiorcy) od dnia zawarcia umowy.

Powyższe stanowisko było wielokrotnie potwierdzane przez Sąd Najwyższy, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak również przez większość sądów powszechnych (Sądów Rejonowych, Sądów Okręgowych, Sądów Apelacyjnych w różnych miejscach Polski – aczkolwiek nie we wszystkich), ale uchwała Sądu Najwyższego powinna ostatecznie zakończyć ewentualne rozbieżności w stanowiskach.

Nieważność umów kredytów indeksowanych lub denominowanych z uwagi na inne naruszenia

Odpowiedzi udzielone przez Sąd Najwyższy będą na pewno bardzo istotne dla toczących się oraz przyszłych procesów w tzw. „sprawach frankowych”.

Kancelaria Lexperiens w trakcie prowadzenia spraw uzasadnia swoje stanowisko prawne w zakresie nieważności umów kredytów indeksowanych lub denominowanych również w oparciu inną argumentację.

Kwestią bardzo istotną w kredytach indeksowanych lub denominowanych jest przyznanie sobie przez bank prawa do dowolnego kształtowania zobowiązania kredytobiorców przy uruchomieniu kredytu oraz dowolnego kształtowania świadczeń kredytobiorców (rat kredytu) podczas wykonywania umowy.

Powyższe uprawnienie banku wynika z powiązania przeliczeń z tabelami kursowymi banku, w których kursy są ustalane w sposób nieznany kredytobiorcą.

Powyższe działania są sprzeczne z zasadami prawa zobowiązań, a tym samym powinny prowadzić do nieważności określonych zapisów, a w dalszej kolejności nieważności całej czynności prawnej, tj. nieważności umowy kredytu.

Co istotne, powyższa kwestia również będzie przedmiotem odpowiedzi SN-u (data wpływu sprawy: 3 luty 2021 r.), który udzieli odpowiedzi na pytanie zadane w sprawie o sygn. III CZP 13/12 o treści:

​Czy w świetle art. 353(1) kc w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe – w wersji sprzed nowelizacji ustawą z dnia 29.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, zgodne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są zapisy umowy i stanowiącego jej część regulaminu, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego określenia kursu waluty (bez odniesienia do obiektywnych w weryfikowalnych kryteriów), która została wskazana, jako właściwa do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości poszczególnych rat kredytu i ich zaliczenia na poczet zobowiązania kredytowego?

Jeżeli jesteś zainteresowany analizą Twojej umowy kredytowej zapraszamy Cię do kontaktu.